Anemija

Anemija je opšte prihvaćeni naziv za smanjeni broj eritrocita u crikulaciji, smanjenu količinu krvi u telu, smanjenu količinu hemoglobina u eritrocitima. Eritrociti su krvne stanice koje služe za prenos kiseonika i ugljiendioksida u čovekovom telu. Anemija nije sama za sebe bolest nego više opisuje stanje organizma odnosno postojanje bolesti. Ukoliko se kod nekog bolesnika posumnja da ima anemiju važno je da se otkrije uzrok anemije kao i da se odredi tip anemije.

Najjednostavniji, a i najbrži indikator postojanja anemije je količina eritrocita u cirkulaciji odnosno hematokrit . Snižene vrednosti hematokrita ukazuju na nedostatak eritrocita u cirkulaciji odnosno njihovo brzo razaranje koje se ne može nadoknaditi pojačanim radom koštane srži. Drugi važan indikator anemije je hemoglobin , tj. količina hemoglobina u g/L ili mg/dl. Krvarenje je jedan od najčešćih uzroka pada vrednosti hemoglobina. Krvarenje može biti naglo (akutno) na primer u krvarenju iz povreda želuca, ili sporo (hronično) i obično neopaženo mikrokrvarenje iz probavnog trakta. Kod žena najčešći uzrok sniženih vrednosti eritrocita i hemoglobina su obilna i učestala menstrualna krvarenja. Bez obzira da li je anemija akutna ili hronična potrebno je utvrditi uzrok njenog nastanka.

Znakovi anemije
Anemije se mogu klasifikovati i po veličini i obliku eritrocita odnosno prema mehanizmu koji uzrokuje smanjenje broja eritrocita. Najčešće se dijagnostikukuju dva tipa anemije mikrocitna najčešće uzrokovana nedostatkom gvožđa i makrocitna najčešće uzrokovana nedostatkom vitamina B12 i/ili folne kiseline.

Kod bolesnika s mikrocitnom anemijom eritrociti su manji nego inače. Veličina eritrocita izražava se u jedinici MCV (engl. mean cell volume, hrv. prosječan volumen eritrocita). Normalni eritorciti imaju veličinu od 80 do 100 femtolitara (fL) dok mikrociti imaju veličinu < 80 fL. Mikrocitna anemija uzrokovana je nedostatkom gvožđa u ishrani i (pogreške u prehrani, gladovanje), nedovoljnom apsorpcijom gvožđda iz probavnog trakta (operativni zahvati), povećanim potrebama (trudnoća, rast) ili povećanim gubitkom gvožđa iz tela (krvarenje iz probavnog trakta, menstruacije).

Osim nedostatka gvožđa mikrocitnu anemiju mogu uzrokovati genetske greške u sintezi hemoglobina. Najpoznatija greška u sintezi hemoglobina je sinteza tzv. hemoglobina S koji uzrokuje talasemiju. Bolesnici s talasemijom imaju mikrocitnu anemiju. Kod tih bolesnika ima dovoljno gvožđda na raspolaganju, ali se zbog genetske greške sintetizuje se slabo vredan hemoglobin.

Makrocitna anemija karakteristična je povećanim volumenom eritrocita. Volumen eritrocita tj. MCV je veći od 100 fL. Makrocitne anemije obično se još nazivaju i megaloblastične anemije. U tog oblika anemije zbog greške u sintezi DNK dolazi do nejednakog sazevanja eritrocita (citoplazma se razvija brže od jezgre). Megaloblastičnu anemiju u većini slučajeva uzrokuje nedostatak vitamina B12 i/ili folne kiseline.

Testovi za dokazivanje anemije

Najjednostavniji test za dokaz anemije je kompletna krvna slika.Uz tu pretragu obično se kod bolesnika radi kocentracija gvožđa (FE), transferina (TIBC, UIBC) i feritina u serumu. Kod bolesnika kod kojih se nađe snižena vrednost gvožđda u serumu uz povišene vrijendosti TIBC i feritina radi se o sideropeničnoj anemiji tj. anemiji zbog nedostatka gvožđa. Kod bolesnika u kojih se ovim pretragama ne utvrdi tip anemije rade se koncentracija vitamina B12 i folne kiseline. Ukoliko se i ovim testovima ne dokaže uzrok anemije rade se elektroforeza hemoglobina i morfologija eritrocita te punkcija koštane srži.

Ako se u bolesnika utvrdi postojanje sideropenične anemije u muškaraca je obvezatno uraditi pretragu probavnog i mokraćnog sistema, a u žena još i ginekološki pregled.

Simptomi anemije

Simptomi anemije zavise od nekoliko faktora, u prvom redu starosti bolesnika, brzini nastanka anemije i opštem stanju bolesnika. Blaga anemija obično ne daje nikakve simptome osim opšte slabosti, malaksalosti i nepodnošenja težeg fizičkog napora. Srednja do teška anemija uzrokuje simptome kao što su glavobolje, smanjeni apetit, bledilo kože, izrazita slabost i malaksalost, nepodnošenje normalnih fizičkih napora, lupanje srca, omaglice i tzv. listanje noktiju (krhki i slabi nokti).

Tko ima rizik od nastanka anemije?

Lečenje

Lečenje mora biti temeljeno na dokazu uzroka anemije. Ukoliko je došlo do krvarenja iz probavnog trakta potrebno je zaustaviti krvarenje i/ili operativno odstraniti uzrok krvarenja. Kod žena s obilnim i produženim menstruacijama treba regulisati menstrualne cikluse. Kod bolesnika s neodstatkom gvožđa potrebno je nadoknaditi gvožđe peroralnim ili intravenskim putem.

Važno!

Intramuskularna primjena gvožđa je napuštena zbog dvostruke resorpcije i brojnih nuspojava.
Ukoliko je bolesnik naglo izgubio krv potrebno je istu nadoknaditi transfuzijom koncentrata eritrocita.
Transfuzija cele krvi je danas napuštena te se transfundiraju samo krvne komponente koje nedostaju bolesniku.
U bolesnika s nedostatkom vitamina B12 isti se nadomesti jednom mjesečno intramuskularnom ili intravenskom primenom.
U bolesnika s nedostatkom vitamina B12 primena vitamina B12 je doživotna.
U bolesnika s nedostatkom folne kiseline potrebno je nadoknaditi folate primenom folne kiseline peroralnim putem.
U bolesnika s hroničnim bolestima potrebno je lečiti osnovnu bolest.
U bolesnika s hroničnim zatajenjem bubrega potrebno je nadoknaditi nedostatak eritropoetima subkutanom ili intravenskom primjenom.
U bolesnika s hroničnim zatajenjenm bubrega uz eritropoetin važno je u isto vreme primjeniti intravensko gvožđe.

Rečnik

Hematokrit - Količina eritrocita u cirkulaciji. Mjeri se kao postotak (%) od ukupnog volumena krvi.

Hemoglobin - Bjelančevina u eritrocitima koja je odgovorna za transport kisika i ugljen dioksida u telu.

Hemoglobinopatija - Genski uzrokovana pogreška u sintezi hemoglobina. Primeri su: hemoglobin S (anemija srpastih stanica), hemoglobin C i nestabilni hemoglobin.

Unutrašnji faktor - Unutrašnji faktor je belančevina koja se nalazi u želucu i početnom delu tankog creva, a potrebna je za transport vitamina B12 iz hrane u krvni optok.

Makrocitna anemija - Anemija kod koje je srednji volumen eritrocita (MCV) veći od 100 fL (femtolitara). Najčešće se nalazi u bolesnika s bolestima jetre, nedostatkom vitamina B12 i/ili folne kiseline.

Megaloblastična anemija - Anemija koju karakteriše razlikom u sazrevanju jezgra i citoplazme zbog pogreške u sintezi DNK.

Mikrocitna anemija - Anemija kod koje je srednji volumen eritrocita (MCV) manji do 80 fL (femtolitara). Najčešće se nalazi u bolesnika s nedostatkom gvožđa i u bolesnika s talasemijom.

Perniciozna anemija - Anemija uzrokovana nedostatkom vitamina B12.

Autor: Doc. dr. sc. Mirando Mrsić, dr. med.